3 วิกฤการณ์ ร.ศ. 112

          

          พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพยายามพัฒนาประเทศให้เป็นสากลตามแบบตะวันตก คืิอ ทรงสร้างสถาบันการปกครองที่มีรูปแบบหน้าที่แนนอนชัดเจน และทรงพยายามจำกัดขอบเขตพระราชอาณาจักรและคนที่อยู่ในปกครองให้ชัดเจน ทรงสร้างรูปแบบการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชที่สมบูรณ์แบบที่สุดในประเทศไทย โดยการดึงอำนาจอันชอบธรรมของพระองค์กลับคืนมาจากขุนนาง การเสริมสร้างพระราชอำนาจให้เข้มแข็ง ทรงเข้าแทรกแซงการเมืองประเทศต่างๆ เช่น เมืองเชียงใหม่ เมืองภูเก็ต และกรมพูชา ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1874-1877 เพื่อแสดงถึงอำนาจเหนือประเทศราชนั้นๆ และเพื่อป้องกันการขัดแย้งระหว่างประเทศราชกับมหาอำนาจ ทรงดึงราชอำนาจทางการศาลกลับคืนจากมหาอำนาจได้บางส่วน

          วันที่ 28 เมษายน ค.ศ. 1888 รัฐบาลฝรั่งเศสได้เรียกร้องดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงจากรัฐบาลไทยเป็นครั้งแรก และได้ยื่นข้อเสนอเรียกร้องต่อรัฐบาลไทยครั้งแรกเมื่อ ค.ศ. 1889 โดยเรียกร้องแทนรัฐบาลเวียดนามว่า"รัฐบาลเวียดนามไม่ยอมรับภูเขาหลวง (เทือกเขาบนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง)เป็นเส้นแบ่งเขตระหว่างไทยกับเวียดนาม แต่ขอยึดแม่น้ำโขงเป็นหลัก" การเรียกร้องดินแดนของฝรั่งเศสในนามของรัฐบาลเวียดนามก่อให้เกิดความขัดแย้งและความตึงเครียดระหว่างไทยกับฝรั่งเศสเป็นอย่างมาก ความขัดแย้งทวีคูณรุงแรงขึ้นเมื่อเวลาผ่านไป จนในที่สุดการเจรจาเพียงครั้งเดียวไม่สามารถยุติปัญหาความขัดแย้งทั้งสองประเทศได้

สาเหตุของวิกฤการณ์ ร.ศ. 112 คืออะไร

          ปัญหาความขัดแย้งระหว่างไทยกับฝรั่งเศส  การพบกันในเรื่องผลประโยชน์ทางด้านภูมิยุทธศาสตร์ระหว่าง อังกฤษ ฝรั่งเศส และไทย ทำให้ลาวกลายเป็นหัวใจของการเจรจาระหว่าง ค.ศ. 1885-1889 ความขัดแย้งตอกย้ำและทำลายความสัมพันธ์อันดีระดับทวิภาคีระหว่างไทยกับฝรั่งเศสในช่วงนี้มาจากการขาดข้อตกลงเรื่องดินแดนเกือบทั้งสิ้น
1.เดิมพัน ฝรั่งเศสคิดว่าสิ่งที่มีค่ามากที่สุดในภูมิภาคอินโดจีน คือที่ราบลุ่มแม่น้ำแดงและปากแม่น้ำโขง ส่วนลาวนั้นจำเป็นเพื่อความปลอดภัยและความมัั่นคงของเวียดนาม ดังนั้นภายหลังฝรั่งเศสได้ยึดครองอำนาจเวียดนามทั้งประเทศแล้ว จึงเกิดปัญหายุทธศาสตร์ทำให้ลาวต้องกลายเป็นสนนามของการแข่งขันแย่งชิงอำนาจ
2.ความขัดแย้ง  ความขัดแย้งในเรื่องของผลประโยชน์ระหว่างไทยกับฝรั่งเศส ซึ่งเป็นสาเหตุของปัญหาต่างๆ เกิดจากการขาดข้อตกลงเรื่องเขตแดนที่แน่นอนเกือบทั้งสิ้น จะเห็นได้ว่า ในระดับภูมภาคนั้น ผลประโยชน์ทางยุทธศาสตร์และการค้าทำให้ฝรั่งเศสขัดแย้งกับอังกฤษ ทั้งสองประเทศมหาอำนาจต้องแผ่ขยายอิทธิพลของตนไกลกว่าดินแดนหลัก ทั้งนี้เพื่อสร้างเสถียรภาพและความมั่นคงให้แก่ดินแดนให้ยิ่งใหญ่กว่าเดิม สำหรับระดับท้องถิ่นมีอิสรภาพของไทยเป็นเดิมพนที่สำคัญ
        ดังนั้น เพื่อต่อสู้กับจักรวรรดินิยมฝรั่งเศสซึ่งแฝงอยู่ในรูปของการเรียกร้องดินแดนที่เป็นของเวีดนามตอนกลางและของกัมพูชา ไทยจึงผลักดันสนามปฏิบัติการทางการทหารให้ไกลสุดบนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขงเพื่อแย่งชิงความได้เปรียบ (กรณีพิพาทไทย-ฝรั่งเศส ร.ศ.112 ตามหลักฐานฝรั่งเศส ; 13-20)

ความขัดแย้งก่อนเกิดวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112

ความขัดแย้งในเรื่องผลประโยชน์ระหว่างไทยกับฝรั่งเศส ซึ่งเป็นสาเหตุของปัญหาต่าง ๆ เกิดจากการขาดข้อตกลงเรื่องเขตแดนที่แน่นอนเกือบทั้งสิ้น

กรณีบางเบียน (Affaire de Bang-Bien)กรณีบางเบียนเป็นชนวนแห่งความขัดแย้งที่นำไปสู่การใช้อาวุธในที่สุด กล่าวคือเมื่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2434 คูร์นิโยง (Cournillon) สมาชิกคณะผู้จัดทำแผนที่ปักปันเขตแดนได้แต่งตั้งให้บางเบียน ผู้อพยพชาวลาวเป็นเจ้าหน้าที่ปกครองฝรั่งเศสที่ทุ่งเชียงคำ (Thoung Xieng Kham ทุ่งไหหินในประเทศลาวปัจจุบัน) ทำให้พระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการ (Prince Dewavongs) รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศของไทย ทรงโต้ตอบทันทีด้วยการส่งจดหมายถึงโลร์โซง (Lorgeon) ซึ่งรักษาการแทนกงสุลใหญ่ฝรั่งเศสประจำกรุงเทพฯอเล็กซองเดรอะ ริโบต์ (Alexendre Ribot) รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศฝรั่งเศสในขณะนั้น จึงให้เรียกตัวบางเบียนกลับจากทุ่งเชียงคำ เช่นเดียวกับผู้แทนฝรั่งเศสที่แหลมเสม็ด (Pointe Samit) ภายใต้เงื่อนไขว่าไทยจะไม่ส่งผู้แทนเข้าไปปกครองดินแดนดังกล่าวด้วย ทั้งนี้เพื่อรักษาสัมพันธภาพอันดีของทั้งสองประเทศเอาไว้ แต่ผู้แทนฝรั่งเศสไม่ปฏิบัติตามคำสั่ง จึงทำให้เกิดการปะทะกันขึ้นที่ทุ่งเชียงคำ เมื่อวันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2434 ฝ่ายไทยสามารถควบคุมตัวบางเบียนไว้ได้ และตั้งข้อหาว่าบางเบียนเป็นกบฏต่อประเทศ โลร์โซงพยายามที่จะเข้าแทรกแซงเช่นกันแต่ไม่เป็นผล เพราะรัฐบาลไทยยืนกรานว่าบางเบียนเป็นคนไทยคนหนึ่ง (เกิดในดินแดนที่ไทยถือว่าอยู่ในพระราชอาณาเขต) ที่ต้องอพยพไปอยู่เวียดนามภายหลังจากที่ได้กระทำผิดราชการ วันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2435 นายโอกุสต์ ปาวี เดินทางถึงราชอาณาจักรไทยเพื่อรับตำแหน่งราชทูตฝรั่งเศสประจำกรุงเทพฯ ทันทีที่เดินทางถึงราชอาณาจักรไทยเขาเรียกร้องให้รัฐบาลไทยปล่อยตัวบางเบียน แต่ฝ่ายไทยยังคงยืนยันในหลักการและเหตุผลของตนเอง

 

กรณีเมืองท่าอุเทน (Affaire d’Outhene)กรณีเมืองท่าอุเทน เป็นความขัดแย้งที่ทำให้ฝรั่งเศสต้องพิจารณาทบทวนสนธิสัญญาต่างๆ และข้อเรียกร้องใหม่ กล่าวคือ ช็องเปอนัวส์ (Champenois) และเอสกิลาต์ (Esquilat) ซึ่งไม่เพียงแต่จะได้รับ การสนับสนุนจากสหภาพแรงงานฝรั่งเศสในลาวตอนบนและเวียดนามตอนเหนือ เพื่อทำการค้ากับไทยเท่านั้นความพยายามผลักดันให้ลาวเป็นอาณานิคมฝรั่งเศสของเขายังได้รับการสนับสนุนจากเดอแวล รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศคนใหม่ และนายโอกุสต์ ปาวี ราชทูตฝรั่งเศสประจำกรุงเทพฯ (Ministre de France a Bangkok) อีกด้วย ทำให้มีการฝ่าฝืนข้อตกลงไทย - ฝรั่งเศสโดยเจตนา 2 ครั้ง

ครั้งที่ 1 บุคคลทั้งสองต้องการจะข้ามแม่น้ำโขงจากท่าอุเทนไปยังคำมวน (Cammon) โดยเพิกเฉยไม่ปฏิบัติตามระเบียบข้อตกลงระหว่างไทย - ฝรั่งเศสด้วยการเดินทางโดยใช้หนังสือเดินทางของผู้อื่นและไม่สนใจต่อพระดำรัสของพระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม (Prince Prachak) ที่ทรงขอให้เขาไปรับใบอนุญาต อย่างไรก็ตามไทยก็ได้ออกใบอนุญาตให้ทั้งสองคนในเวลาต่อมา

ครั้งที่ 2 ช็องเปอนัวส์และเอสกิลาต์ทำผิดต่อสนธิสัญญาไทย - ฝรั่งเศส ปี พ.ศ. 2410 มาตรา 6 และ 15 และกระทำผิดต่อสนธิสัญญาปี พ.ศ. 2399 มาตรา 18 อีกครั้ง ด้วยการค้าของเถื่อนและเดินทางในราชอาณาจักรไทยโดยไม่ได้รับอนุญาต เจ้าหน้าที่ไทยตักเตือนแล้วก็ไม่ยอมจ่ายค่าภาษีนำเข้า อีกทั้งยังคงเดินทางต่อไปโดยไม่มีตราประทับบนหนังสือเดินทาง

รัฐบาลไทยจึงจำเป็นต้องจับกุมและเนรเทศบุคคลทั้งสองออกนอกราชอาณาเขตและยึดสินค้าดังกล่าวไว้ด้วย นายโอกุสต์ ปาวีได้เรียกร้องให้รัฐบาลไทยจ่ายค่าเสียหายทั้งหมด แต่ฝ่ายไทยปฏิเสธเพราะถือว่าบุคคลทั้งสองกระทำผิดสนธิสัญญาไทย - ฝรั่งเศสจริง จะเห็นได้ว่าปัญหาที่เมืองท่าอุเทนนี้เกิดจากการที่พ่อค้าชาวฝรั่งเศสปฏิเสธอธิปไตยของไทยเหนือดินแดนลาว เมื่อปัญหานี้ไม่ได้รับการแก้ไขทันที สหภาพแรงงานฝรั่งเศสในลาวตอนบนและเวียดนามตอนเหนือจึงเพิ่มความกดดันต่อรัฐบาลฝรั่งเศส เพื่อให้รัฐบาลเรียกร้องสิทธิเหนือดินแดนลาว และเพื่อความสะดวกต่อการขยายตลาดการค้าของตน

 

การตายของมาสสี่ (Affaire de massie)มาสสี่ เจ้าหน้าที่ของสถานกงสุลฝรั่งเศสในเมืองหลวงพระบาง ซึ่งเคยเป็นสมาชิกของคณะสำรวจ (Mission Pavie) ได้ลาออกจากตำแหน่งดังกล่าว เพราะได้รับการข่มเหง (a subir les pires insultes) จาก คนไทย และที่สำคัญคือ มาสสี่ไม่เคยได้รับความเห็นใจและการสนับสนุนจากรัฐบาลที่กรุงฮานอยและกรุงปารีสเลย ดังนั้นเขาจึงได้ฆ่าตัวตาย เมื่อวันที่ 30 พฤศจิกายน พ.ศ. 2435 บริเวณหน้าเมืองจำปาศักดิ์ (Bassac) การตายของมาสสี่ทำให้ลาเนสช็อง (Lanessan) ผู้ว่าราชการเวียดนามตอนใต้และผู้นำจักรวรรดินิยมคนสำคัญของฝรั่งเศสต้องเข้ามาเกี่ยวข้อง โดยให้ตั้งคณะกรรมการสอบสวน ผลการสอบสวนปรากฏ อย่างชัดเจนว่าเป็นการฆ่าตัวตาย ด้วยเหตุผลดังกล่าวข้างต้น ฝรั่งเศสจึงเริ่มปฏิบัติการด้วยวิธีรุกทั้งทางด้านการทหารและด้านการทูตต่อไทย แต่หนังสือพิมพ์ในไซง่อนและตังเกี๋ยกลับรายงานว่ามาสสี่ป่วยตาย จึงอาจจะเป็นไปได้ว่า ข้าราชการชาวอาณานิคมต้องการใช้การตายของมาสสี่ให้เกิดประโยชน์โดยผลักดันให้รัฐบาลฝรั่งเศสใช้มาตรการที่เด็ดขาดกับไทย จะเห็นได้ว่าในระดับภูมิภาคนั้น ผลประโยชน์ทางภูมิยุทธศาสตร์และการค้าทำให้ฝรั่งเศสขัดแย้งกับอังกฤษ ทั้งสองประเทศมหาอำนาจจักรวรรดินิยมต้องการแผ่ขยายเขตอิทธิพลของตนให้ไกลกว่าดินแดนหลัก (อินเดียของอังกฤษและเวียดนามของฝรั่งเศส) ทั้งนี้เพื่อเสริมสร้างเสถียรภาพและความมั่นคงให้แก่ดินแดนยึดครองหลักของตนให้ดียิ่งขึ้นกว่าเดิม สำหรับในระดับท้องถิ่นก็มีอิสรภาพของไทยเป็นเดิมพันที่สำคัญ

ดังนั้นเพื่อต่อสู้กับจักรวรรดินิยมฝรั่งเศสซึ่งแฝงอยู่ในรูปของการเรียกร้องดินแดนที่เป็นของเวียดนามตอนกลางและของกัมพูชา ไทยจึงผลักดันสนามปฏิบัติการทางทหารให้ไกลสุดบนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง เพื่อช่วงชิงความได้เปรียบ (กรณีพิพาทไทย - ฝรั่งเศส ร.ศ. 112 ตามหลักฐานฝรั่งเศส : 16-20 )

วิกฤการณ์ ร.ศ. 112 
    ในช่วงหลังของคริสต์ศตวรรษที่ 19 ทวีปยุโรปเกิดการปฏิวัติอุตสาหกรรมและการเติบโตของลัทธิจักรวรรดินิยมที่นำไปสู่การแผ่อิทธิพลของชาติตะวันตกในภูมภาคต่างๆ ของโลก เมื่อพระบามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นครองราชย์ใน พ.ศ. 2411 ประเทศต่างๆ ในเอเชียต้องเผชิญกับการคุกคามจากชาติมหาอำนาจโดยเฉพาะอังกฤษและฝรั่งเศสซึ่งขยายอำนาจเข้ามาอย่างเต็มที่ นอกจากทั้งสองชาติจะแข่งขันกันแสวงหาผลประโยชน์ทางการค้า การเมือง และวัฒนธรรมในประเทศไทยแล้ว ยังมีเป้าหมายยึดครองประเทศราชของไทยอันได้แก่ กัมพูชา ลาว และดินแดนในแหลมมลายูตอนเหนือด้วย
    หลังจากฝรั่งเศสได้กัมพูชาและเวียดนามเป็นอาณานืคมแล้วก็เร่งสำรสจหัวเมืองลาวและพยายามขยายอำนาจของตนออกไปจนถึงฝั่งแม่น้ำโขง เกิดความขัดแย้งระหว่างไทยกับฝรั่งเศส เรื่องเขตแดนทางด้านหลวงพระบางนี้เอง เริ่มต้นกระทบกระทั่งของกำลังทหารทั้งสองฝ่าย และต่อมาแผ่ขยายวงกว้างออกไปถึงเรื่องคนในบังคับและธุกินของคนในบังคับ
    ขณะความขัดแย้งทวีความรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ ผู้แทนทางการทูตของทั้งสองประเทศได้พยายามเจรจาเพื่อหาทางออกในการแก้ปัญหาแต่ไม่สำเร็จ ในวันที่ 13 กรกฏาคม ร.ศ. 112 กองกำลังของฝรั่งเศสจึงได้รุกล้ำเข้ามาถึงปากแม่น้ำเจ้าพระยา จนเกิดการยิงต่อสู้กับทหารไทยที่ประจำป้อมพระจุลจอมเกล้าและป้อมผีเสื้อสมุทรที่ปากแม้น้ำ ในที่สุดเรือปืนของฝรั่งเศส 2 ลำก็แล่นผ่านเข้ามาจอดทอดสมอหน้าสถานทูตฝรั่งเศสได้ ฝรั่งเศสยื่นคำขาดหลายประการ เช่น การเรียกร้องสิทธิเหนือดินแดน และการเรียกร้องค่าปรับจำนวนมาก เมื่อรัฐบาลไทยให้คำตอบล่าช้า เรือรบของฝรั่งเศสก็แล่นออกไปปิดปากอ่าวไทย การถูกปิดน่านน้ำประกอบกับการขาดการสนับสนุนจากประเทศอังกฤษซึ่งไทยหวังว่าจะช่วยถ่วงดุลอำนาจฝรั่งเศส ทำให้ไทยต้องยอมอ่อนข้อให้ฝรั่งเศสอย่างไม่มีเงื่อนไข วิกฤตการณ์ครั้งนี้จบลงดวยสนธิสัญญากรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 3 ตุลาคม ร.ศ. 112 ระหว่างรัฐบาลไทยกับฝรั่งเศส ทำให้ไทยเสียสิทธิเหนือดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงและเสียอำนาจการปกครองในบังคับของชาวอินโดจีนให้แก่รั่งเศส นอกจากนี้ฝรั่งเศสยังเข้ายึดจังหวัดจันทบุรีไว้เป็นประกันจนกว่าไทยจะปฏิบัติตามสัญญาจนครบ จากเหตุการณ์ครั้งนี้ทำให้ไทยต้องเสียดินแดนครั้งที่สำคัญของไทยคือ ราชอาณาจักรลาวเกือบทั้งหมด รวมทั้งสิบสองจูไทยต้องตกอยู่ใต้ปกครองของฝรั่งเศส รวมเนื้อที่ทั้งหมดประมาณ 143,800 ตารางกิโลเมตร พลเมืองประมาณ 600,000 คนและเตรียมที่จะยึดครองดินแดนอื่นๆ ของไทยต่อไปด้วย

    พระบามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวต้องทรงดำเนินวิเทโศบายทางการทูตด้วยความอดทนและนิ่มนวล ทรงพยายามแสวงหาพันธมิตรจากมหาอำนาจอื่นๆ ไว้คอยช่วยเหลือเจรจาและผ่อนปรนข้อเรียกร้องต่างๆ ของฝรั่งเศสบ้าง ความขัดแข้งกินเวลายาวนานถุง 14 ปีจึงได้ยุติลง ไทยได้จังหวัดจันทบุรีและตราดกลับมาคืน กล่าวได้ว่า พระบามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงนำพาประเทศให้รอดพ้นวิกฤตอันใหญ่หลวงด้ววยพระปรีชาสามารถ แม้ต้องสูญเสียดินแดนบางส่วนไปบ้าง แต่ก็ทรงรักษาดินแดนผืนใหญ่ของเราไว้ได้ ทำให้ไทยสามารถดำรงเอกราชและอธิปไตยสืบมาจนถึงทุกวันนี้

กลับสู่หน้าหลัก